Wat is er toch met MGA?

Bij het lezen van recente artikelen en verslagen over de mutual gains approach (MGA) viel mij op dat soms het gedachtegoed vergeten wordt waarop werkwijzen en het complex van vaardigheden van de mutual gains aanpak is gebaseerd. Er wordt dan gesproken over een ”methode”. MGA heeft ook onderliggende methoden, maar alleen het aanspreken van de methoden is onvoldoende om tot succesvolle, door partijen gewenste onderhandelingsuitkomsten te komen. In die artikelen gaat het dan bijvoorbeeld alleen over belangen in plaats van standpunten of over de wens de samenwerking te verbeteren. 

Approach betekent letterlijk benadering, of aanpak. Een aanpak is een samenstelling van denkwijze, werkwijze, instrumenten én tips en trucs. Sommigen voegen daar ook nog houding en gedrag aan toe en daarmee kom je mooi in de buurt van benadering. Want MGA gaat ook over hoe je de ander tegemoet treedt. 

Laat me een poging wagen om de verschillende aspecten in onderling verband te benaderen.

Mutual gains approach is in de eerste plaats een aanpak voor onderhandelingen. Het begint er dus mee dat mensen die in een conflictsituatie zitten of die bang zijn in een conflictsituatie te geraken, met andere partijen overeenstemming over een aantal problemen (issues) willen bereiken. Ze veronderstellen dat de uitkomst van het onderhandelingstraject beter kan zijn dan een mogelijke andere aanpak. Inhoudelijk wellicht beter dan hun alternatief en ook beter voor duurzame relaties tussen partijen. Partijen zullen elkaar immers nodig hebben bij de uitvoering en in volgende trajecten.

Een MGA proces in het publieke domein begint met de uitspraak van de bijeenroeper (meestal een bestuurder) dat zij of hij er op uit is overeenstemming met andere betrokkenen te bereiken. Voor overheden is dat soms moeilijk omdat de cultuur in die organisaties vaak nog is: wij zijn de overheid, wij dienen het algemeen belang en dus dat van iedereen (lees = en daarom kunnen wij hier zelf wel over beslissen). Ook burgers kijken zo vaak naar overheden: het idee is nu nog te pril, ik wil nog niet participeren, kom eerst maar met een plan (lees = en dan zijn we tegen). In alle gevallen waarop ik met plezier terugkijk wegens het behaalde gedragen resultaat was er zo’n bijeenroeper. Deze bijeenroeper begreep dat bij de rol van vertegenwoordiger van het algemeen belang hoort dat je de vertegenwoordigers van verschillende belangen ruimte geeft aan de onderhandelingstafel om bij te dragen aan een resultaat dat van waarde is voor alle partijen. Individuele belangen en de belangen van het collectief, belangen voor de korte en de lange termijn. De bijeenroeper was in staat om een appèl te doen op belanghebbenden om volwaardig mee te doen in het onderhandelingsproces. 

De ‘bijeenroeper’ heeft vaak ook een reden om het met partijen eens te willen worden. Die reden kan zijn: het conflict oplossen op een wijze die tot een betere uitkomst kan leiden, een conflict voorkomen, en/of een resultaat behalen dat zij alleen nooit kan realiseren. Haar grondslag onder de onderhandeling is dan ook: de ander heeft iets wat ik nodig heb om tot betere resultaten te komen dan ik alleen kan bereiken. Denk aan: draagvlak in de formele besluitvorming, inzet van anderen bij de implementatie of bijdragen in het benodigde budget.

Een MGA traject is onzeker qua uitkomst, als het resultaat van tevoren vaststaat is er sprake van een project dat ook als zodanig moet worden gemanaged. Dat uitgangspunt van een open resultaat leidde er in enkele lastige gevallen toe dat Larry Susskind en/of ikzelf een opdracht weigerden omdat ons werd gevraagd een bestuurder te helpen de uitkomst die hij wilde, te behalen. No way! Daarom ook kan er geen sprake van zijn dat een partij door deel te nemen zich bij voorbaat neerlegt bij een inhoudelijke uitkomst. Wel vragen we dat partijen zich committeren aan het proces door dat in zogenaamde groundrules af te spreken. 

Bij de inventarisatie van de stakeholders die in de onderhandelingen worden betrokken en die als gelijkwaardige gesprekspartners worden behandeld, is het van groot belang dat vooral ook de mensen worden uitgenodigd die de mogelijkheid hebben een resultaat te frustreren, tijdens of na afloop van de onderhandeling.

Een goed MGA proces ontwikkelt zich van een (potentiële) conflictsituatie naar samenwerking tussen partijen. Alleen inspanning en uiteindelijke samenwerking van partijen kan tot het beste resultaat voor allen leiden. Een MGA proces zet dus in op onderhandelingen om er beter van te worden, ook door individuele partijen. 

Een MGA proces streeft niet naar een compromis dat het resultaat is van een neerwaartse spiraal van hoog inzetten en inleveren, maar zoekt naar een uitkomst die voor alle partijen gelijk of beter is dan hun BATNA (beste alternatief voor een onderhandelingsuitkomst). In die uitkomst herkennen partijen de waarde die ze hebben toegevoegd. Partijen worden er blij van en ze worden daarin door hun achterban gesteund.

Om dat te kunnen bereiken is nodig dat partijen hun BATNA kennen en gebruiken, leren open om te gaan met standpunten door de achterliggende belangen op tafel te leggen. Dan is het ook mogelijk in een creatieve procesfase mee te denken over opties voor de verschillende issues en op die wijze waarde toe te voegen aan een resultaat. Het is handig en voorkomt misverstanden als partijen aan het begin van de gesprekken een poging doen het eens te worden over de criteria waaraan een resultaat zou moeten voldoen en er wel op letten dat in de loop van het proces aanpassing nodig kan zijn. 

Kortom: werkwijze, methoden en de instrumenten dienen de bedoeling van MGA. Die instrumenten zijn ook prima bruikbaar in andere processen, maar dat maakt het nog geen MGA proces. Dat hoeft ook helemaal niet, maar de term MGA gebruiken veronderstelt ook een procesbegeleiding die partijen op de route houdt naar het creëren van meerwaarde. 

Frans Evers met dank aan Marja van Schie