MGA en formele besluitvorming?

Door: Frans Evers

“Maar dan zet ik toch de Kamer buiten spel?” Er was iets van paniek in de stem van de minister. De maatschappelijk milieu- en natuurorganisaties hadden het voorstel voor een groen poldermodel op tafel gelegd tijdens de lopende kabinetsformatie. In het algemeen was daarop positief voorzichtig gereageerd. De hele wereld was immers tegen het eind van het eerste kabinet Kok naar Nederland gekomen om het succes van het poldermodel te prijzen. Voor sommigen smaakte dat naar meer. De minister belegde een bespreking met o.a. de woordvoerder Milieu in de Tweede Kamer en enkele topambtenaren. We verkenden met elkaar de mogelijkheden hoe zo’n “groen” poldermodel vorm te geven. Maar al snel ging het over de betekenis van een eventueel meerjarig akkoord met de maatschappelijke partijen voor het debat in de Kamer. Wat kon in het democratisch traject van het parlementaire debat door partijen nog worden gevonden, laat staan veranderd? We kwamen er, ondanks constructieve suggesties van enkele deelnemers niet uit. Het groene poldermodel is er niet gekomen. Wel probeerde de nieuwe minister bij de totstandkoming van de Vijfde Nota Ruimte de schijn op te houden met enkele Poolse landdagen waarbij de inbreng van deelnemers vakkundig werd afgeserveerd.

Samen met de vrees voor het onbekende is er nog iets wat geregeld opkomt in bestuurlijke onderhandelingstrajecten: Is een MGA proces met alle belanghebbenden buiten het politieke traject niet juist een ondemocratisch proces? De democratische lijn ligt toch bij de vertegenwoordigende lichamen: het Algemeen Bestuur van het Waterschap, de Provinciale  Staten, de Gemeenteraad en het Parlement?

Hier zit een vooronderstelling achter dat de formele democratie de enige democratische lijn is. Maar het is definitief veranderd met de introductie van de participatie maatschappij: participatie van alle betrokken partijen in het oplossen van een opgave is in deze tijd een betere vorm van democratie. De traditionele formele meerderheidsbesluitvorming past niet meer ??n op ??n in de huidige organisatie van de maatschappij en de wens van burgers directer betrokken te raken. Eenmaal in de vier jaar je stem uitbrengen levert de gekozenen geen onbeperkt mandaat op. Dat is allemaal waar, maar het formele systeem laat zich natuurlijk niet aan de kant zetten.

Een latere minister van EZ koos voor een model waarbij hij tevoren aan maatschappelijk partners toezegde dat een akkoord binnen de SER door de regering zou worden overgenomen; bij geen akkoord voelde de regering zich vrij een eigen weg te gaan. Kennelijk nam hij het risico dat de Kamer het resultaat zou aanvaarden. Partijen waren zich van hun BATNA zeer bewust. Het stond vrijwel vast dat bij geen akkoord het werkgevers-standpunt zou worden overgenomen.

(Zie ook mijn eerder commentaar: onderhandelaars moeten er voor zorgen dat hun achterban dat ook begrijpt!)

Hoe kan nu de noodzakelijke relatie worden gelegd tussen de formele besluitvorming door gekozen organen en een MGA proces van vertegenwoordigers van belanghebbenden?

De in de literatuur meest gekozen oplossing is dat de bestuurders tevoren zeggen dat ze graag een overeenstemming van belanghebbenden zien als het best mogelijke advies voor hun besluitvorming. Ze kunnen ook aangeven dat zo’n advies zwaar zal wegen. Ze moeten tevoren  in-  zien  dat er sprake is van een onderhandelingssituatie. Een belangrijke taak voor een onafhankelijke voorzitter.

Die kan vragen om commitment  op het proces (niet op de uitkomst!). Dat commitment heb je nodig om het proces betekenis te geven, wat ook belangrijk is voor de deelnemende partijen.

Je wilt en kunt vooraf een gekozen orgaan niets afnemen, je wilt juist respect hebben voor de democratische besluitvorming, maar je moet ze wel de volgende vragen stellen:

  • ? Hoe wilt u gedurende het proces ge?nformeerd worden?
  • ? Stel nu dat we er met alle partijen uitkomen, hoe belangrijk is dat voor u?
  • ? Hoe belangrijk is het voor jullie dat alle betrokken partijen het proces/het resultaat onderschrijven?
  • ? Is de beslissing belangrijk of is de uitvoering van de beslissing belangrijk?
  • ? Is het besluit ook uitvoerbaar zonder overeenstemming met betrokken partijen?
  • ? Hebben we overzicht over alle mogelijke oplossingen?
  • ? Hoe belangrijk is het dat deze allemaal op tafel komen?

Het enige wat je als voorzitter/procesbegeleider kunt ?beloven? is dat je het proces zo inricht dat we streven naar een oplossing waar alle partijen het uiteindelijk mee eens zijn. De voorzitter van een MGA proces (of beter een kleine kerngroep van de onderhandelaars) kan een rol spelen in het regelmatig informeren???? van alle betrokken democratische organen zoals AB/Raad/Staten. Dat kunnen verschillende gesprekstafels zijn. Probeer zoveel mogelijk transparant te maken, maar geef aan dat je met respect voor de formele besluitvorming op verzoek van de onderhandelaars sommige zaken toch vertrouwelijk moet houden.

In het voorbereidend overleg komt vaak naar voren dat de onderhandelingen op twee niveau’s moeten plaatsvinden. Dan dient zich een betere oplossing voor de verschillende verantwoordelijkheden aan: ambtelijke voorbereidende onderhandelingen en bestuurlijke besluitvormende onderhandelingen. Dat moet vanaf het begin duidelijk zijn en er moet een voor ieder aanvaardbare procedure worden afgesproken. De afstemming met raden en staten moet dan door iedere bestuurder afzonderlijk worden geregeld. De bestuurder beoordeelt zelf of zij/hij voor een bepaald besluit in de onderhandelingen vooraf of achteraf instemming zal vragen. Afspraken over openbaarheid moeten aan iedere deelnemer dezelfde verplichtingen opleggen.

Tenslotte: bij iedere MGA onderhandeling dient steeds duidelijk te zijn wat een instemming van een partij of een overeenstemming tussen alle partijen inhoudt. Een MGA proces met onduidelijke doorwerking in de formele besluitvorming kan tot frustraties en tijdverlies leiden. Zoals al eerder geschreven: de echte kunst en kunde zit in het voortdurend bespelen van de driehoeksverhouding tussen inhoud, procedures en proces. Alleen dan hebben we aan het eind van de rit blije gezichten.

Frans Evers, met dank aan Marja, Femke en Paul.