Hoezo coalitie?

Door: Frans Evers

Het woord coalitie is waarschijnlijk nog nooit zo vaak gevallen als in de laatste maanden. Nederland wordt geregeerd door de coalitie en haar afspraken die bij de totstandkoming zijn gemaakt. Sommige bewindslieden en politieke leiders geven toe dat die afspraken achteraf niet zo goed uitpakken (bv slechte peilingen) maar het coalitiebelang staat voorop.

Tijdens onze MGA-trainingen gebruiken sommigen van ons een lijstje punten bij de vraag: waarom bereiden mensen zich zo slecht voor? Belangrijkste punten zijn natuurlijk onvoldoende tijd en onderschatting van de complexiteit. Bij die laatste hoort ook de aanname ?ik dacht dat u aan onze kant stond?. Alle onderhandelaars met praktijkervaring weten wat met dat laatste wordt bedoeld. Zij zijn zelf al tenminste 1 keer over dat punt gestruikeld. Het is gemakkelijk om aan te nemen dat een gelijkluidend negatief standpunt als ?die regering moet weg? (Griekenland)  of ?we moeten zorgen dat het CDA niet in de volgende regering komt?(Paars I) gezamenlijke belangen dient.  Een absoluut hoogte (diepte) punt van deze manier van redeneren is ?De vijand van mijn vijand is mijn vriend?.

Zo herinner ik me de verbazing op het gezicht van de leidinggevende van de Stichting Natuur en Milieu toen ik als voorzitter van Vogelbescherming Nederland ernstig bezwaar maakte tegen de introductie van de mestinjectie in het Nederlandse weidegebied. NenM pretendeerde in het overleg met het Ministerie van LNV namens alle natuurorganisaties te spreken. Hij was stomverbaasd over mijn (met het effect op de weidevogels) onderbouwde kritiek : ?We dachten dat jullie het hier wel mee eens zouden zijn, jullie zijn toch ook voor het bestrijden van zure regen?? Maar de afspraken waren al gemaakt.

Coalities op basis van standpunten: hoe dom kun je zijn? Met de dief ben ik van mening dat de buitenverlichting rond het huis ?s nachts uit zou moeten. Maar delen wij de belangen daarachter? Mijn idee over energiebesparing komt wat weinig overeen met de duisternis die de inbraak gemakkelijker maakt.

Maar denk niet alleen aan achterliggende belangen. Want als wij standpunten delen, hoe staat het dan met de onderliggende waarden? Als dat laatste niet het geval is bedoelen we dan hetzelfde met ?je moet kunnen zeggen wat je wilt? ? Vergelijk de reactie op een Iraanse competitie voor cartoons over de ontkenning van de holocaust met ?Je suis Charlie?.

Problemen bij coalitievorming gaan niet alleen over verschillende waarden en belangen.  Moeten partijen bijvoorbeeld gelijkwaardig zijn in coalities? Kan een grote en machtige organisatie een succesvolle coalitie sluiten met een kleine? Bij Natuurmonumenten besloten we na de heisa rond het IJburg referendum, daaraan niet nog een keer te beginnen. Het bestuur van Nm kwam erachter dat een kleine radicaler denkende organisatie er met de macht van de grote bondgenoot vandoor ging op basis van eerder gelijkluidende standpunten. Is dat misschien de achtergrond voor de nieuwe regeringscoalitie in Griekenland? De standpunten zijn zo tegengesteld dat de macht van de kleine rechtse partij volledig afhankelijk is van de goede wil van de grote linkse? Om over het getalscriterium om meerderheden te halen maar niet te spreken.

In een recent weekbericht van PON ( Harvard Law School) stond een verhaal over de opmerkelijke coalitie die het middendeel van huis en senaat in de VS bij elkaar bracht. Gematigde afgevaardigden en senatoren zagen in dat de standpunten van hun vleugels tot een politieke impasse zouden leiden, die noch voor het land, noch voor de burgers en noch voor beide partijen zelf goed zou zijn. Een gesprek over die belangen en onderhandelingen daarover leidde ertoe dat die gematigden elkaar over de partijgrenzen heen opzochten. Zij voorkwamen daarmee dat de federale overheid opnieuw zou worden lamgelegd. Een opmerkelijk staaltje van MGA toepassing zou ik denken, al is het mogelijk dat de diehards later toch zullen proberen hun gram te halen.

Intussen blijft de vraag interessant waarom iemand als Diederik Samsom, winnaar van intelligentie- en kennisquizzen, zich niet in MGA termen kan uitdrukken en hij de PvdA kiezer niet meeneemt in de discussie over wiens belangen nu eigenlijk worden gediend met dit coalitiebeleid. En als dat ingewikkeld is, dan tenminste de per compromis bereikte resultaten toetsen aan de onderliggende waarden van de samenleving die het regeringsbeleid denkt te dienen. Dat kan moeilijk zijn als voorganger Kok er trots op was dat hij zijn ideologische veren had afgeschut. Voorbeelden van coalities op basis van compromissen over standpunten zijn talrijk. Even talrijk zijn dus ook ontevreden achterbannen.

Een goede beleidsbemiddelaar zal in haar voorbereiding altijd op zoek gaan naar de waarden van de betrokken stakeholders en proberen een gezamenlijk of wederzijds erkend en gerespecteerd waardenpalet tot stand te brengen. Dan kan het begin van een stevig en duurzaam fundament voor toekomstige overeenkomsten en handelingen ontstaan. Ik weet niet of dat dan een coalitie moet heten.