Horizontaal staat haaks op verticaal

Door: Marja van Schie

In een training Verbindend Onderhandelen verbaasde een van de deelnemers zich er over dat hij in een onderhandelingssimulatie heel formeel gedrag ging vertonen. In zijn rol als directeur van een woningbouwcorporatie aan de onderhandelingstafel ging hij omfloerst praten en sprak hij liever met de collega’s van de andere overheden dan met de bewonersvertegenwoordiging of met de lokale ondernemer. Hij snapte niet hoe dat kon, het was tenslotte maar een spel. Maar hij realiseerde zich dat hij dit buiten de trainingssituatie, in zijn werk, ook deed. Daar schrok hij van en we zochten samen de aanknopingspunten voor wat er aan de hand kon zijn.

Die vonden we bij Jacques Wallage die onlangs sprak over de horizontale samenleving en de verticale overheid.  Als die twee werelden moeten samenwerken, dan bots dat, want ze hebben ieder hun eigen cultuur en gebruiken.

In de horizontale samenleving zijn zuilen, rangen en standen weggevallen. Als burgers weten we de weg naar instanties te vinden en gaan we via social media steeds gemakkelijker met maatschappelijke organisaties en bedrijven in gesprek. Hi?rarchie speelt daar geen rol meer in. We zijn goed ge?nformeerd, we hebben een mening en doen volop mee. Sinds de derde dinsdag van september weten we het: we leven in een participatiemaatschappij. Niet de overheid, maar wij zelf zijn aan zet. Meer zelf doen, meer zelf betalen, meer zelf oplossen. Logischerwijs zou je dan ook verwachten: meer zelf meebeslissen?

Maar zover is het nog lang niet, want als we als burgers met de ambtenaren die de overheid vertegenwoordigen in gesprek gaan, gaat het er opeens heel formeel aan toe. Onze  horizontaal georganiseerde samenleving staat haaks op de verticale organisatie van de overheid. Daar is besluitvorming belegd bij  de colleges, raden en staten of bij ministerraad en kamer. De ambtenaar heeft een dienende rol en is uitvoerder van beleidsbeslissingen die hij niet zelf genomen heeft. In interactieve processen is het mandaat van de beleidsambtenaar beperkt, is hij zelden bevoegd om zelf te beslissen en moet hij voorzichtig opereren binnen de kades van het beleid. Of tenminste: hij denkt dat dat zo moet.

De echte, oprechte participatiesamenleving vraagt om overheden, bedrijfsleven, burgers en maatschappelijke organisaties die lef tonen en samen verantwoordelijkheid gaan nemen. Dus ook samen tot besluitvorming komen. En dat is echt anders dan we nu doen. Inspraak is niet hetzelfde als gezamenlijk besluiten.

De horizontaal georganiseerde samenleving en de verticaal georganiseerde overheid, moeten een hele nieuwe manier van samenwerken gaan ontwikkelen. Dit vraagt ongetwijfeld om een stevige discussie over ons democratisch bestel. Maar het kan ook klein en eenvoudig beginnen, met ander gedrag. Met een ambtenaar die zich afvraagt waarom hij zich zo formeel gedraagt in een gesprek met een burger. En of dat misschien ook anders kan. Die luistert naar idee?n, en onderzoekt hoe het wel kan. Dat is een kleine stap voor de mensheid, maar een grote stap voor een mens.

Deze blog is met instemming van de trainingsgroep geschreven.