Formatie struikelt over parlementaire werkwijze
Door: Jos van er Schot en Reinder Boon
Partners in Innovatiepartners – draagvlak door partnersamenwerking
Nu de formatiepoging met vier partijen is stukgelopen is het grote zwartepietspel begonnen. Maar het uitblijven van een regeringscoalitie komt niet door dwarsliggende partijen of onvoldoende bereidheid tot bewegen. Beweging blijft vooral achterwege doordat de organisatie van het parlementaire debat baanbrekende ideeën belemmert.
Halverwege de 19e eeuw ontaardden debatten in het parlement van California steevast in een kakafonie waarin iedereen door elkaar riep wat volgens hem – vrouwen deden nog niet mee – de beste oplossing voor een probleem was. Legerofficier Henry Roberts wilde orde brengen in deze chaos en stelde een strikte vergaderprocedure voor: Robert’s Rules of Order. Het is nog altijd het geijkte procedé in de politieke besluitvorming, in ons parlement en de provinciale en gemeentelijke volksvertegenwoordiging, tot in de kleinste commissievergaderingen toe. Een debat start met een (wets)voorstel. Over dit voorstel, dat zowel van de regerende partij als de oppositie kan komen, gaan de parlementariërs in debat, ze wisselen standpunten, brengen amendementen aan en stemmen over het al dan niet aangepaste voorstel.
Het voordeel is dat iedereen over hetzelfde praat, namelijk het voorliggende voorstel. Nadeel ervan is dat niemand over iets anders praat. Wie iets wezenlijk anders inbrengt, plaatst zichzelf buiten de orde.
Als we de berichtgeving goed hebben gevolgd is dit precies wat er tijdens de huidige kabinetsformatie is gebeurd bij het struikeldossier – migratie-, vluchtelingen-, asielbeleid. Het vooraf gekozen kader lag vast: het Europese plan om de vluchtelingen onderdak te bieden in Noord Afrika en daar de asielprocedure af te handelen. Dáár hebben de vier partijen over onderhandeld, er zijn op detailpunten amendementen aangebracht, waarna het maandag buigen of barsten was. Het werd barsten omdat een van de partijen zich niet met goed fatsoen in het Europese kader kon buigen en de anderen de lenigheid ontbrak om eruit te stappen.
Die onbuigzaamheid komt voor een belangrijk deel voort uit de wijze van onderhandelen; volgens Robert’s Rules of Order. Niemand vraagt zich af wat de mogelijkheden waren geweest als niet begonnen was met een beoogde eindoplossing en de partijen op zoek waren gegaan naar een oplossing die nog niet bestond? Wat als ze eerst op zoek waren gegaan naar gedeelde belangen en naar een gedeelde visie op het regeerbaar maken van een politiek versplinterd land? Dan was er ruimte gekomen om geheel nieuwe oplossingen te bedenken, oplossingen die aansloten op de belangen van alle vier de partijen.
Breken met Robert’s Rules maakt ruimte voor creativiteit en consensus. Dat merken we in de dagelijkse praktijk als we werken voor lokale en regionale overheden. We merken het bijvoorbeeld in de aanpak van de energietransitie in Gelderland, bij het natuuronderhoud in gemeenten, bij de aanleg van rotondes, wegen en parkeergarages. We merken het bij al die zaken waar veel partijen, met evenzovele belangen, betrokken zijn bij een actueel vraagstuk. Bestuurders en hun medewerkers hebben nu nog vaak moeite om het vertrouwde kader van majoor Robert te verlaten, maar ons is keer op keer gebleken dat open partnersamenwerking tot innovatieve oplossingen voor complexe vraagstukken leidt. Met een bonus: er ligt vrijwel automatisch een stevig draagvlak onder.