De polarisatie voorbij voor duurzame oplossingen

 

De samenleving polariseert en er zijn meer demonstraties dan ooit. In de coronacrisis zien we hoe het wel, of juist niet, erkennen van kennis van landelijke instituties tot verdeeldheid leidt. Gezonde conflicten kunnen energie geven en verandering teweegbrengen, maar als ze uitmonden in een patstelling en leiden tot polarisatie, lossen ze niets op en verslechtert de situatie alleen maar. Terwijl er veel mensen zijn die het anders willen doen. BĂ©ter. Maar hoe zorg je dat dit lukt?

Samen met professionals uit het MGA-netwerk organiseerde P2 deze maand een conferentie over polarisatie. Kenneth Cloke (bemiddelaar, coach, adviseur en oprichter van het Centre for Dispute Resolution), David Laws (Public Mediation Programme Universiteit van Amsterdam)  en Reinier van Lanschot (co-president van de Europese politieke partij Volt) waren als sprekers aangetrokken om het onderwerp aan de hand van veel praktijkvoorbeelden tot leven te brengen.

Femke Vergeest en Marja van Schie waren als dagvoorzitters en workshopleiders aanwezig op het congres, met als doel om het vakgebied samen met geĂŻnteresseerden en vakgenoten verder te ontwikkelen. Femke en Marja passen de aanpak van Verbindend Onderhandelen en Procesmanagement toe in gebiedsprocessen en onderhandelingstrajecten. In dit blog lichten zij toe wat je kunt doen als de gemoederen hoog oplopen.

WIJ EN ZIJ? SPREEK OVER ONS

De kortste samenvatting van polarisatie is het voeden van tegenstellingen tussen partijen of groepen. Er is letterlijk sprake van twee polen. Marja: “Kenneth werkte in zijn keynote toe naar de uitspraak ‘there’s no them, only us’, waarmee hij wil aangeven dat het onderscheid tussen wij en zij niet leidt tot een ware dialoog. We moeten het concept van ‘de ander’ als tegenstander of vijand loslaten omdat het onbevooroordeeld kijken en luisteren in de weg zit. We zijn allemaal mensen met behoeften en verlangens: denk en spreek in termen van ‘ons’.” Toch erkennen Marja en Femke allebei dat polarisatie doelbewust als wapen wordt ingezet: in de politiek, maar ook in andere situaties of werkvelden. Dit kan uiteindelijk leiden tot racisme, uitsluiting en excessen. Femke: “Conflicten zijn niet per definitie verkeerd. Van mening verschillen geeft juist nieuwe en waardevolle inzichten. Interesseer je daarom in de polen, wees nieuwsgierig. Ga pas daarna in dialoog op zoek naar oplossingen. Als je te snel gaat, mis je mogelijke oplossingen of kom je tot een slap compromis. Hoe breder je blikveld, hoe rijker je oplossingen kunnen zijn.”

KEN DE GEVOELSTEMPERATUUR, MAAR LAAT JE NIET MISLEIDEN

Escalatie van conflicten wordt versneld door de (sociale) media. Robin Schram verzorgde samen met Mart Scheepers, beide van WesselinkVanZijst, een workshop over macht en onmacht. Robin: “Wanneer een van de partijen zich onmachtig voelt aan de onderhandelingstafel, gaan ze shoppen in andere arena’s. Waar zit die macht wel? Mogelijk vinden ze die via de (sociale) media. Of in de rechtbank, op straat of door geweld te gebruiken. Dat zijn allemaal andere velden/arena’s waar je conflicten kan beslechten, en partijen kiezen voor het veld waar ze de meeste macht hebben.” Marja: “We zien veel conflicten die in de (sociale) media bevochten worden. Dat versterkt het gevoel dat de polarisatie groeit en partijen steeds meer botsen en zich heftiger uitspreken. Een webinar-deelnemer verwoordde het als volgt: ‘De gevoelstemperatuur in Nederland ligt daardoor lager dan de feitelijke temperatuur.’ Recente brede onderzoeken onder de bevolking bevestigen dat beeld. Het is en blijft belangrijk om de polen te verkennen, maar we mogen als procesmanagers nooit vergeten om ook evenredig veel aandacht te besteden aan de mensen die zich niet zo snel laten horen. Dat wat nieuws is, is niet altijd wat ‘iedereen vindt’.”

EEN NIEUW NARRATIEF BIEDT PERSPECTIEF

Een hoog oplopend conflict vraagt om de juiste toon en aanpak van verantwoordelijke partijen en betrokkenen. Dat valt in de praktijk niet mee. Femke was bij de workshop van Marc Rijnveld van Public Mediation, ‘Kruip in de huid van’. Femke: “Wat mij daaruit is bijgebleven is dat je elkaar heel makkelijk verhalen kunt vertellen over hoe het ging, hoe vreselijk de ander daarop reageerde en hoe het escaleerde. Als je het verleden niet kent met het verhaal wat hoort bij een gebied of een wijk, dan oordeel je snel over die ene escalatie, rel of ruzie. Een nieuw narratief, een perspectief gebouwd op nieuwe waarden, kan dan behulpzaam zijn. Door dit samen met direct betrokkenen te verwoorden of in beeld te brengen, bouw je een nieuw verhaal en kun je de toekomst anders vormgeven.”

SAMEN DE FEITEN IN BEELD BRENGEN

In de workshop van Femke en Marja, ‘Wat als de feiten er wel toe doen’, werd er een onderhandelingssituatie gesimuleerd. Femke: “Het viel ons op hoe verleidelijk het is om op een vrij hoog abstractieniveau te praten over een probleem. Daarmee kun je niet doordringen tot de kern en dus ook geen oplossingen bedenken. Onbedoeld draai je om de hete brei heen. Terwijl er bij partijen aan tafel altijd veel verschillende informatie beschikbaar is. Die delen en samen duiden wat dat betekent voor de issues die op tafel liggen, helpt om daarna werkbare oplossingen te formuleren.”

EMOTIES ALS KANS

Emoties geven informatie, ze bieden een doorkijkje naar wat iemand echt raakt. Linda Reijerkerk van het Centrum voor Conflicthantering vertelde dat onder elke (geuite of ingehouden) emotie een behoefte zit die leidt naar de kern van waar het om gaat. Pas als mensen het gevoel hebben dat ze gehoord worden, kunnen ze hun emoties een plek geven. Daarna hebben ze de rust om naar de ander te luisteren en komt er ruimte voor een oplossing. Marja: “Zeg tijdens een conflict dus niet ‘laat maar zitten’, want dan beweeg je van elkaar af. Je moet er samen doorheen om met elkaar verder te kunnen.”

ZELFBEWUST ZIJN

P2’ers Karsten Schipperheijn en Paul Manders hielden in de workshop ‘Ego, vriend of vijand’ deelnemers een spiegel voor over de invloed van het ego. Een ego heb je nou eenmaal grotendeels onbewust opgebouwd. Deze maakt de verbinding tussen je instincten en je normenkader en houdt deze in balans (o.a. Freud). Je kunt er profijt van hebben, maar kan je ook in de weg zitten. Door uiterst zelf-reflectief je ego te verkennen, wordt je meer bewust van je valkuilen en waar je goed in bent. Als het je lukt niet verrast te worden door reactie die door je ego opeens naar boven borrelen, ben je ‘ego-bekwaam’. Op deze manier kun je effectiever aan de onderhandelingstafel zitten en een betere bijdrage leveren aan een oplossing

BLIJVEND LEREN EN ONTWIKKELEN

Conflicten worden steeds complexer. De maatschappelijke vraagstukken van nu kunnen door geen enkele partij alleen worden opgelost. Er is geen overheid, instantie of ondernemer die iets kan afdwingen: we zullen het samen moeten doen. Dat vraagt van alle partijen om voortdurend conflicten vanuit verschillende belangen te onderzoeken en de dialoog aan te gaan. Dit kan alleen als mensen zich samen blijven leren en ontwikkelen. Bijvoorbeeld door in kleine groepen een casus te bespreken en zo tot nieuwe inzichten te komen, je bewust te worden van je eigen handelen en daardoor het proces waaraan je deelneemt of de regie over hebt een stap verder te brengen.

Marja van Schie en Femke Vergeest.