Meanderende Maas: MGA verankerd in de organisatie van een complexe samenwerkingsproject

Op basis van de Mutual Gains Approach zijn bij het project Meanderende Maas niet alleen de onderhandelingen en het omgevingsproces vormgegeven, maar ook de totaalaanpak van het project inclusief de projectorganisatie. Op de MGA netwerkbijeenkomst van 17 maart jl. in Amsterdam hebben Petra van den Brand en Jeroen Weck (beiden van Infram) ons meegenomen in hoe ze dat vanaf het begin tot nu hebben gedaan. 

Het project Meanderende Maas is een groot project waarin 26 km Brabantse Maasdijk wordt versterkt, de rivier wordt verruimd en het gebied verder ontwikkeld (o.a. 600 ha natuur). Het totale investeringsvolume is ca. €235 mln. Het project loopt sinds eind 2015 en is nu in de planuitwerkingsfase. 

Het gebied heeft een concrete, urgente waterveiligheidsopgave (dijkversterking); dat was de aanleiding om te onderzoeken welke bijdrage rivierverruiming hier aan kan leveren en of dat  meerwaarde voor het gebied oplevert. Hiervoor hebben waterschap Aa en Maas, provincie Noord-Brabant en gemeente Oss in 2015 gezamenlijk Petra als projectmanager geselecteerd. De rol als onafhankelijk projectmanager is later ook door de andere samenwerkingspartners onderschreven; voor de manier waarop daarin MGA is toegepast hebben de bestuurders in 2020 Petra voorgedragen  voor de Frans Evers Award.  

Een projectorganisatie bouwen die vanuit gedeelde waarden werkt

Na een goede voorbereiding in de startfase is in de verkenning een projectorganisatie opgebouwd met teamleden vanuit verschillende samenwerkingspartners. Er is veel geïnvesteerd in ‘samen hetzelfde gaan zien’ en elkaar verstaan; doordat iedereen zijn eigen expertisen en taal en kennis van organisatie meebracht was dat hard nodig. Dat heeft in het vervolg van het project erg geholpen, o.a. in een basishouding van elkaar bevragen op bedoelingen en van bijdragen vanuit kwaliteiten en drijfveren. Het begrijpelijk maken van lastige materie voor iedereen was vanaf het begin nodig en kwam ons goed van pas in latere gesprekken met bewoners en bestuurders. 

In de organisatie is de projectmanager verantwoordelijk voor het integrale proces, namens alle partners. En een ruimtelijk integrator is als een extra rol in het projectmanagementteam toegevoegd; met als verantwoordelijkheid de integraliteit op inhoud (vanuit ruimtelijke kwaliteit. 

Ambtelijk en bestuurlijk samen werken 

Ook in de ambtelijke en bestuurlijke samenwerking is geïnvesteerd in elkaar leren kennen en samen werken. Co creatie was uitgangspunt voor de ambtelijke samenwerking. Dat betekent niet aan het einde reageren op producten en standpunten inbrengen, maar samen het proces en de producten (o.a. bestuurlijke stukken) vormgeven en voorafgaand aan besluitvorming elkaar inzicht geven in belangen en afwegingen bij je organisatie. Bestuurlijk ging het dan bijvoorbeeld om werkbezoeken, gezamenlijke informatie avonden en beeldvormende stuurgroepen met een goed gesprek, zonder stukken. 

Waardecreatie d.m.v. ontwerpend onderzoek 

Met ontwerpend onderzoek is gezocht naar maximale meerwaarde. Aan de voorzijde was enkel duidelijk dat de dijk een opgave had; de overige doelen waren niet scherp gedefinieerd, laat staan gekwantificeerd. Door vanuit de waarden van het gebied te werken (bodem, water en landschap waren de basis) en te zoeken naar oplossingen die meerdere belangen dienen is grote maatschappelijke meerwaarde gecreëerd. 

Werkplaatsen voor co creatie

Vanaf 2018 tot begin dit jaar heeft een groep van 30-40 bewoners en ondernemers actief meegedacht in 17 (!)werkplaatsen. De werkplaatsen waren ontwerpateliers waar bewoners samen met experts van de (overheids)partners aan de slag gingen met de opgaven en oplossingen. Naast de inhoudelijke resultaten (mede gebaseerd op gebiedskennis) en draagvlak in het gebied voor de oplossingen gaven deze werkplaatsen ook voeding aan het werken als één overheid. Voor bewoners komt alles samen in hun gebied en was de samenwerking tussen de overheden een vanzelfsprekendheid, waar die intern in de projectorganisatie de nodige aandacht vroeg. 

In iedere fase: Ontwerpen, onderzoeken, effect bepalen (en beoordelen) en keuzes maken. 

Met de werkplaatsen is dus gezorgd voor creatieruimte, om vrij van belangen samen tot oplossingen te komen die meer belangen dienen. Tegelijk vond het gesprek plaats over hoe samen tot keuzes te komen (beoordelingskader/afwegingscriteria) en werd de beslisinformatie gestructureerd op tafel gelegd. Daarbij is veel onderzoek verricht, in joint fact finding met experts uit organisaties, en werd voldaan aan de bestaande informatieprofielen die vanuit de partners werden vereist. 

Ook in besluitvorming werken vanuit gezamenlijke basis

Niet de afzonderlijke besluiten stonden centraal, maar een gezamenlijk voorkeursalternatief. Dat was gebaseerd op het ontwerpproces (met o.a. werkplaatsen) en de beoordeling op basis van het afwegingskader. Vanuit de gezamenlijke inhoudelijke besluitvorming werden de besluiten van de bevoegd gezagen voorbereid. Zo is onder andere een interprovinciale structuurvisie opgesteld. Voor de onderbouwing van de besluiten zijn integrale beslisdocumenten opgesteld (op basis van joint fact finding). 

Waardeverdeling: gezamenlijk bekostigen van het pakket maatregelen 

De 10 partijen bekostigen gezamenlijk het pakket maatregelen. Vanzelfsprekend zijn de financiële bijdragen in lijn met de belangen, bevoegdheden en conform de voorwaarden van budgetten. De uitdaging zat in de waardeverdeling van integrale maatregelen. Bijv. het graven in de uiterwaarden heeft een relatie met doelen rivierverruiming, maar levert ook grond op voor de dijkversterking en is de basis voor natuurontwikkeling. Bij deze waardeverdeling voerden partijen open het gesprek over kosten en waarde; het uitgangspunt was dat gezamenlijk het pakket bekostigd werd en dat iedereen het ‘thuis’ moet kunnen uitleggen. 

In elke fase opnieuw voorbereiden, waarde creatie, waarde verdeling en borgen

In een lang lopend project als Meanderende Maas moet je iedere fase opnieuw het proces van voorbereiden, waarde creatie, waarde verdeling en borgen doorlopen. De bemensing van de organisatie wijzigt en er komen nieuwe inzichten. Bijvoorbeeld bij Meanderende Maas vroeg de waarde verdeling in de planuitwerking aandacht door fors gestegen energie- en materiaalkosten.